Yıkılmış ve Yeniden Doğmuş Bir Kent: Berlin

Çok katmanlı ve çok kültürlü bir "metropol" olan Berlin, aynı zamanda zıtlıklar şehridir. Tarih boyunca hem faşist hem de devrimci, hem kaotik hem de sakin birçok şekil almıştır. Avrupa'daki birçok tarihi şehir, sürekli yerleşimleri nedeniyle çok katmanlı şehirlerdir ancak Berlin'in kentsel arkeolojisini incelediğimizde, tekrar tekrar yıkıldığını, yeniden inşa edildiğini ve her seferinde yeniden yorumlandığını görürüz. Bir "ouroboros" gibi, kendini tüketir ve tekrar tekrar yeniden yaratır. Berlin’in bu yıkım ve yaratma süreçleri de ortaya çok katmanlı bir şehir çıkarır. 

Görsel 1 Old and New Berlin, Berliner Dom and Fernsehtrum, Filippo Bianchi, Getty Images.

Berlin’in Ortaya Çıkışı

Berlin’in Yıkılışı 

Büyük ve gelişmeye devam eden sanayi şehirlerinde işçi konutları meselesi büyük bir sorun haline gelir. İşçi sınıfı için yapılan konutlar; genelde havasız, güneş görmeyen, hastalığa elverişli yerlerdir. Bu durum, zengin kesimi de rahatsız etmeye başladığında reform talepleri yoğunlaşır ve Berlin ikiye bölünmüş haldedir. Bir yanda taş duvarlardan oluşan bir işçi çemberi, bir yanda da yeşile doymuş villalarında yaşayan zengin kesim vardır. I. Dünya Savaşı öncesinde, aralarında ekonomik uçurumun bulunduğu bu iki grupta kapitalizm kendini en açık şekilde göstermeye devam etmektedir. Halk bir yandan bu ekonomik uçurumla savaş verirken bir yandan da Almanya açısından çok da başarılı geçmeyen I. Dünya Savaşı’nın yoksulluk gibi ağır sonuçlarına katlanır. 

Weimar Cumhuriyeti olarak bilinen zayıf hükümetlerine güvenmeyen ve kendisine kaçış yolu arayan halk, daha iyi koşullar ve güçlü bir Almanya vaat eden Adolf Hitler’e güvenmeyi tercih eder. Hitler ve Naziler'in hedef kitlesi olan işsiz, genç ve alt orta sınıf üyeleri, onların vaadine gönülden inanır ve bu durum Hitler’in seçilme sürecine hız kazandırır. “Hitler, en sapık fantazilerini toplama kamplarında sergilerken mekânsal fantazileri için de Berlin’i seçecekti.” der İhsan Bilgin1. “Hitler’in temel mimarlık ve şehircilik anlayışı klasisizmdir, klasisizmi de özellikle anıtsal bir yaklaşım olarak kullanır. Hitler, mimarlığı en büyük propaganda aracı olarak görür, bu “en büyük olma” anlayışı, özellikle devlet binalarında karşımıza çıkar. Devleti ve dolayısıyla Hitler’i simgeleyen binalar devasa, insanı ezen ve insana kendisini karınca gibi hissettiren binalardır.”2

Nazi iktidarı aynı zamanda, kent gelişimi açısından da Berlin’deki yoğun yapı bloğunu, dolayısıyla da Hobrecht’i ortadan kaldırarak ve yıkarak yerleşim yoğunlunu azaltmayı ister. Yahudi konutlarını zorla boşalttırır, ideolojik olarak kendisine daha yakın olan aile odaklı komşuluk ünitelerini kurdurur. Hitler’in Berlin’i darmadağın etme planını, kendisinin çıkardığı II. Dünya Savaşı hayata geçirir. Berlin bu süreçte çok ağır hasar görürken şehrin tamamı enkaz haline gelir. Daha sonra da, Amerika ve Rusya arasında geçen soğuk savaşın sınırı tam da Berlin’in içinden geçer, Berlin ikiye bölünmüş bir şehir olmaya devam etmek zorunda kalır. Bu sınır, zamanla Utanç Duvarı olarak da bilinen Berlin Duvarı’na dönüşür ve eti kemiği olan bir ötekilik haline gelir. Berlin Duvarı, dönemin kapitalist-sosyalist çekişmelerinin bir sonucu ve bu şartlar altında kent, döneminin ve bağlamının açık bir aynasıdır. 1989’da Utanç Duvarı yıkılır ve Doğu-Batı Berlin Almanya Federal Cumhuriyeti olarak tek hale gelir, bu birleşimin sonucunda Berlin başkent olur. 

Yeniden Doğan Berlin

20. Yüzyıl Berlin’i geçmişten izler taşısa da modern bir metropoldür. Sir Norman Foster, Peter Eisenmann, Daniel Libeskind gibi "yıldız" mimarların elinin değdiği ikonik binalara ev sahipliği yapar. Berlin’i tam da bu noktada eşsiz kılan şey, sadece tarihi ve bu tarihin kent ve mimarlığa yansıması değildir. Berlin, hem ötekileştirilenlerin hem de ötekileştirenlerin kentidir. Bir aradalığın somut bir temsilidir. Hem faşizmi hem de devrimi görmüştür. Tüm zıtlıklarını bir denge içerisinde içinde barındırır.

Görsel 3 Berlin Duvarı'nın yıkılışı, Gerard Malie/AFP/Getty Images

Ve David Bowie’nin “Heroes” şarkısında da söylediği gibi, “I can remember, standing, by the Wall. And the guns shot above our heads, and we kissed, as though nothing could fall. And the shame was on the other side, we can beat them, forever and ever. Then we could be heroes, just for one day.”

1 Bilge Bal & İhsan Bilgin, Continental Capitals: Paris, Berlin, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2016

2 Mimarlık Dergisi, Kent Tarihi, Sanayi̇ Devri̇mi̇ Kenti̇ Berli̇n – II *: Kent Geli̇şi̇mi̇ Süreci̇ne Bi̇r Bakış 

Ekin Ayan. Yeditepe Üniversitesi Mimarlık Bölümü'nde eğitim aldı. Tasarım, kent ve mimarlık üzerine yazılar yazmayı çok seven Ayan felsefe ve mimarlık üzerine kitaplar okuyarak bu yönlerini geliştiriyor. Kentte sadece keşif için yürüyüşlere çıkıyor.